Tip:
Highlight text to annotate it
X
>> BRADY: Pse kaq shum njerz e urrejn matematikn?
>> Professor Frenkel: Pyetje e drejt. Mendoj se ka arsye t ndryshme. Problemi
ka disa dimensione, seriozisht.
Imagjino nse ju do t ishit n nj or msimore arti n t ciln msuat vetm t pikturoni
nj gardh apo nj mur por nuk keni par asnjher pikturat e mjeshtrave t mdhenj.
A do t'ju bnte kjo nj adhurues t artit?
Vite m vone ju do t flisni me miqt tuaj dhe do t thoni "O zot i madh, e urreja shkolln e artit,
Isha aq i pa talentuar."
Ajo q ju do t thonit n t vrtet do t ishte "Un isha i pa talentuar n vizatimin e gardhit"
Njlloj me matematikn njerzit shpesh thon "Kam qn aq keq n matematik, e urrej matematikn"
por ajo q ata po thon n t vrtet sht "Kam qn i keq n vizatimin e gardhit"
Pra si do ja bjm q njerzit t kuptojn q matematika sht arkipelagu i madh i dituris?
Nse dshironi q fmijt tuaj t kuptojn e vlersojn bukurin dhe fuqin e matematiks ne duhet
ta lidhim at me jetn ton t prditshme
M lejoni nj shembull. Ju shkoni n Amazon pr t bler nj libr dhe menjher
ndodheni prpara me rekomandime t ndryshme. Si ju sjell Amazon kto rekomandime?
N fakt ka algoritma t sofistikuara n loj, q analizojn zgjedhjet tona t kaluara, t cilat
korrelojn me prdorues t tjer q mendohet se kan preferenca t ngjashme. Pastaj t gjitha kto
t dhna prpunohen dhe ju paraqiteni me kto rekomandime.
Un nuk po them q kjo sht domosdo dika e mir por mendoj q t paktn Now, I'm not saying that this is necessarily a good thing but I think at the very least
ne duhet t ndrgjegjsohemi pr kt. Ne duhet t dim q kto algoritma dynden n jett tona,
dhe kto algoritma jan t mbshtetura n matematik
>> Brady: Ti dhe un jetojm n shtpi dhe ne i vlersojme shtpit ku jetojm, kjo nuk do t
thot q ne duhet t dim si t bjm mure.
>> Professor Frenkel: Keni t drejt.
>> Brady: Pra pse vetm sepse ne, vetm pse matematika sht themeli i disa prej teknologjive So why, just because we - just because mathematics is underlying some of the technologies
n jett tona, pse kjo nnkupton q ne duhet ta kuptojm ose edhe ta vlersojm at?
>> Professor Frenkel: Nj argument i drejt ky dhe njlloj njerzit thon "ne fluturojm n aeroplane
pa kuptuar domosdoshmrisht,pra fizikn e t fluturuarit." Por ka nj
ndryshim dhe mbi t gjitha matematika sht pjes e kulturs son po aq sa letrsia
dhe arti dhe pr t patur nj jet t prmbushur ne duhet t ndrgjegjsohemi pr kt.
Por po ashtu, pr shkak se matematika po bhet kaq e rndsishme n jett tona ka shum
mundsi pr keqprdorimin e matematiks pr t na manipuluar ne duke prdorur matematik
jasht mase komplekse. Ka shum shembuj t ksaj, kriza ekonomike globale u shkaktua n nj mas
t madhe nga keqprdorimi i modeleve matematike. Q dikush mund t thot se prdoreshin shpesh nga
drejtuesit e firmave financiare q nuk i kuptonin ato si duhet.
Po nse do t jetonim n nj bot n t ciln, psh, nj shef ekzekutiv i Wall Street nuk do t thoshte
"Nuk e kuptoj kt gj por pr aq koh sa funksionon nuk ka problem"? Po sikur n fakt ai person do t
thoshte "N rregull, m tregoni m shum pr kt, m plqen t di si punon ky model." ?
Ka nj thnie t bukur nga matematicieni i madh gjerman Georg Cantor q thote, "Thelbi i
matematiks gjendet n lirin e saj." Por un do t shtoja edhe q: atje ku nuk
ka matematik nuk ka liri. Pra matematika sht thelbsore pr lirin ton, So mathematics is essential to our freedom,
n funksion t demokracis son. to the function of our democracy.
Ja pse nuk ka t bj vetm me zbulimin se si funksionojn gjrat, gj q nuk t duhet ta
dish sepse, e dini, "kujt i duhet? pr aq koh sa ato funksionojn. Mendoj se injoranca jon
mund t shfytzohet nga qeverit dhe q ne t jemi qytetar t ksaj bot t transformuar
teknologjikisht, ne duhet t njohim m mir matematikn. Ne duhet t njohim dhe vlersojm
fuqin e saj pr t br mir, por edhe keq
>> Brady: Bota e artit na thot q ne duhet t vlersojm m shum artin. Nj profesor i anglishtes
thot q ne duhet t prmirsojm aftsit gjuhsore. Inxhiniert informatik na thon q ne duhet t kuptojm
gjuht e programimit.
Matematicient na thon q ne duhet t vlersojm matematikn, t paktn nj pjes t saj [qesh]
Ne kemi vetm kto mendje t kufizuara dhe vet nj sasi orsh n planet, pse lartson
matematikn mbi t tjerat? Un e di q ti je pak i njanshm.
>> Professor Frenkel: Po para s gjithash un jam nj matematicien, apo jo? Por gjithashtu do t
flisja pr artin pr shembull, le t marrim artin. Pra situata do t ishte, njerz q nuk shkojn n
n muzeumet e artit. Ne e dim q jo t gjith shkojn aty, jo t gjith i japin rndsi.
Por t paktn njerzit e din q ka t tilla, ekzistojn muzeume.
Nse thua fjaln art, ata nuk mendojn se si vizatohet nj gardh por ata mendojn pr
Van Gogun, Pikason dhe Leonardo da Vincin. Pra ata e din q t paktn, nse ata...kurdoher
...nse ata kan nj interes ata e din se ku t shkojn, ku ti gjejn kto piktura. Ose ata
mund t shkojn n internet dhe ti gjejn kto piktura, apo jo?
N rastin e matematiks ata nuk jan n dijeni t kryeveprave t matematikanve t mdhenj
n mnyrn q ata jan n dijeni t ekzistencs s kryeveprave t artistve t mdhenj.
Arti sigurisht sht i rndsishm sepse flet pr emocionet tona dhe flet pr
botn dhe pr ne. Por n nj far mnyre, dikush mund t mbijetoj edhe pa art, por
jo pa matematikn.
Gjithka sht e bazuar n matematik; sht gjuha e natyrs.
>> Brady: Mir le t hedim pak faj, le t fajsojm dik. Mua m duket se ju
po fajsoni msuesit e gjimnazit
Ju po thonit se n ditt kur kemi qn n shkoll ata na tregonin se si t vizatonim gardhe n vend
q t na tregonin Pikason
>> Professor Frenkel: N se vrtet do t fajsoja dik, do t fajsoja veten
dhe kolegt. Matematicient profesionist. Ne nuk bjm sa duhet, pr t shfaqur kto
ide drejt publikut n nj mnyr t hapur. Shpesh ne nuk jemi t gatshm t sjellim
metafora dhe analogji t mira dhe kto jan menyrat se si shkenca duhet t komunikohet.
Ju duhet t komunikoni shkenn n nj mnyr q do t ishte krijuese.
Dika q lidhet me ato q njerzit i din tashm. Dhe ndiej se shkenctar t tjer po
bjn nj pun m t mir; fizikantt, bilogt. Ne flasim pr sistemin diellor, pr
universin, pr galaktikat, pr atomet dhe molekulat, thrmijat elementare dhe ADN.
Kto koncepte nuk jan mt t vshtira se gjrat q ne bjm n matematikn moderne. Prse
ndodh q, ADN dhe yjet s bashku me thrmijat elementare jan pjes e diskutimit kulturor
dhe idet matematike nuk jan? Ndoshta pjesrisht sepse ne nuk po punojm sa duhet. Ne
matematicientt profesionist nuk po bjm aq sa duhet.
Nuk u v faj msuesve sepse ata jan n nj pozicion t prkohshm, vrtet t pa admirueshm
shpesh sepse ata punojn m shum dhe paguhen m pak dhe gjithashtu msuesit
jan mb vete produkt i t njjtit sistem t gabuar.
Zgjidhja ime sht q, para s gjithash, m shum matematicien duhet t prhapin sekretin
Sepse sht vrtet pothuaj si nj sekret dhe ne jemi afrsisht si kjo elita q
pak a shum po e mban kt sekret dhe un nuk dshiroj t vazhdoj. Un dshiroj q t gjith
t njohin sekretin. Dua q t gjith t kuptojn q ekziston kjo bot e bukur aty jasht, e cila
sht kaq e rndsishme pr jett tona t prditshme dhe q ka nj fuqi dhe bukuri
t pakrahasueshme. Ne duhet ta prcjellim kt ide; ne duhet t gjejm rrugt pr ti prhapur kto ide.
Dhe pastaj ne duhet t punojm po ashtu pr sistemin e edukimit. Ne gjithashtu duhet t ndihmojm
msuesit q t msojn prmbajtjen e domosdoshme dhe t msojn se si matematika lidhet me
botn reale, kshtu q ata ta bjn studimin e matematiks pr studentt m t knaqshme, m
argtuese dhe interesante.
>> Brady: Pse nuk ka ndodhur kjo gje? Duket kaq e vetkuptueshme. Ajo q that ju nuk sht si nj
hap i madh konceptual. Pse nuk ka ndodhur ende kjo gje?
>> Professor Frenkel: Prse nuk ka ndodhur ende? Nganjher habitem kur mendoj
se prse nuk ka ndodhur ende? Ngjan si konspiracion, dua t them sinqerisht, duket si
nj sistem pasqyrash q sht krijuar dhe q shtrmbron realitetin.
Kjo gj nuk i lejon njerzve q t shohin se far ka aty jasht. Dhe le ta pranojm, sa
gjra t tjera kan mbetur pr tu zbuluar? Ne nuk mund t jemi t part q zbulojm nj kontinent
si Kolombi; ne nuk mund t jemi t part q do t shkelim n Hn
Por sikur t'ju thoja s ka nj bot t bukur aty jasht dhe q ju nuk keni nevoj t lvizni
askund pr ta gjetur at? Ajo ndodhet n gishtat tuaj. A nuk do t donit t shkonit dhe
t gjenit m shum pr t? E nse ju e bni kt n mnyrn e duhur fmijt dhe studentt do
t jen duke vrapuar drejt klasave! Jo larg klass por drejt asaj duke thn
"Dua t di m shum. Dua t kuptoj m shum. Dua t flas me kolegt,
dhe shokt e klass pr kto gjra."
Kjo sht gjja m e lezetshme n bot, ja se far sht.
>> Brady: Gjja m e lezetshme n bot? Dhe sidoqoft dokush e urren at?
>> Professor Frenkel: Dhe ende t gjith e urrejn at. A nuk sht ironike?
>> Brady: Nse doni t dgjoni m shum nga Profesor Frankel pr dashurin e tij pr matematikn,
ky sht libri i tij 'Dashuria dhe Matematika' Ju nuk mund ta merrni kt, sht e imja, por ju mund
t merrni kopjen tuaj, dhe nje nga mnyrat q ju mund ta bni kt sht prmes sponsorit t
ksaj video, Audible.com. Larmia m e madhe e librave audio q mund ta imagjinoni, dhe nj nga
ato sht edhe ky. Sikurse mund ta dini tani, ju mund t shkoni n Audible.com/Numberphile dhe nse
ju rregjistroheni mund t merrni nj libr falas q mund t jet edhe ky, do t jet libri q ju
zgjidhni. Pra nse ju doni t shikoni ato mund t shkoni n Audible.com/Numberphile dhe pastaj kur
vjen koha zgjidhni librin tuaj falas, Dashuri dhe Matematik. Jam i sigurt q ai do t vlersonte kt